Ciąża jest okresem w życiu kobiety, do którego jej organizm powinien być w pełni przygotowany. Bardzo istotny wpływ ma odpowiednie i racjonalne żywienie. Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży ma duże znaczenie dla właściwego jej przebiegu, poprawnego rozwoju płodu a także dla późniejszego życia dziecka.
Ważne jest, aby śledzić przyrost masy w poszczególnych trymestrach. Zależy on od tego, ile przed ciążą wynosił wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index). Zakłada się, że im niższy wskaźnik, tym większy powinien być przyrosty masy ciała. Kobieta ciężarna powinna ważyć się raz w miesiącu, najlepiej podczas wizyt ginekologicznych.
| BMI(przed ciążą) | Przyrost masy ciała w I trymestrze [kg] | Tygodniowy przyrost masy ciała w II i III trymestrze [kg] | Całościowy przyrost masy ciała [kg] |
| Niedowaga <18,5 | 2,3 | Nieco powyżej 0,45 | 12,5-18 |
| Norma 18,5-25 | 1,6 | ok 0,45 | 11-16 |
| Nadwaga 25,1-29 | 0,9 | ok 0,3 | 6,8-11 |
| Otyłość >30 | 0,9 | ok 0,2 | 5-9 |
Na przyrosty wagi w ciąży ma wpływ wiele czynników. Pojawiają się zmiany w układzie rozrodczym. Rośnie macica, która finalnie może osiągnąć wagę nawet 2kg. Pod wpływem hormonów, tkanka gruczołowa piersi zwiększa swoją objętość. W ten sposób piersi przygotowują się do procesu laktacji, czyli produkcji i wytwarzania pokarmu. Pod koniec ciąży osiągają one wagę 1-2 kg. Duże zmiany pojawiają się również w układzie krwionośnym. Wzrasta objętość krwi krążącej (1-2 kg). Łożysko zaczyna być kluczowym elementem układu krążenia, zapewniając rozwijającemu się płodowi wymianę niezbędnych substancji odżywczych. Jego masa może wynieść nawet 1 kg.
Organizm kobiety zaczyna również zwiększać swoją tkankę tłuszczową, gromadząc w ten sposób zapasy energii. Przyrost tkanki tłuszczowej to nawet dodatkowe 2-4 kg.
Średnia masa urodzeniowa dziecka to 3,5-4 kg, a płyn owodniowy w którym rozwija się płód to ok 1-1,5 kg.
Należy pamiętać że dbając o prawidłowy i równomierny przyrost masy ciała, zapewniamy w ten sposób odpowiedni rozwój płodu. Odchudzanie podczas ciąży (z wyjątkami), jest niewskazane. Może zwiększać ryzyko niedożywienia płodu, co ciągnie za sobą konsekwencje, takie jak komplikacje podczas ciąży, niska masa urodzeniowa dziecka, a także przedwczesne porody.
W pierwszym trymestrze ciąży masa ciała może jeszcze nie ulegać zmianom. Rekomendowany przyrost to 0,5-2 kg. Jednak należy wziąć pod uwagę, że jeżeli kobieta cierpi na częste wymioty, początkowo waga może się nawet zmniejszyć. Należy jednak kontrolować wtedy szczególnie spadek masy ciała i wszystkie odchylenia zgłaszać lekarzowi prowadzącemu ciążę. W II i III trymestrze następuje szybszy i większy przyrost masy ciała, jednak raczej nie powinien przekraczać 0,5 kg/ tydzień.
Kobiety zachodzące w ciążę, cierpiące na niedowagę, powinny wprowadzić zmiany w swojej diecie już w pierwszym trymestrze. Posiłki powinny być pełnowartościowe, tak aby w jak największym stopniu dostarczyć wszystkich składników niezbędnych dla prawidłowego rozwoju płodu.
U kobiet u których występuje nadwaga, należy wprowadzić zmianę w nawykach żywieniowych, aby w pierwszych 2 trymestrach ciąży ograniczyć przyrost masy ciała do minimum. Należy jednak pamiętać, że odchudzanie kobiety w ciąży, szczególnie bez kontroli specjalisty może mieć negatywny wpływ na rozwój płodu i dalsze życie dziecka.
Zbyt mały przyrost masy ciała podczas ciąży, może skutkować niską masą urodzeniową dziecka (poniżej 2500g). W konsekwencji tego zwiększa się śmiertelność a także chorobowość okołoporodowa. Dodatkowo mogą pojawić się problemy rozwojowe dziecka, a także zwiększenie ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, nadciśnienia tętniczego i cukrzycy w późniejszych latach.
Zbyt duży przyrost masy ciała w ciąży to większe ryzyko długoterminowej otyłości u matki i dziecka. U kobiet ciężarnych nadwaga lub otyłość powodują większe bóle kręgosłupa, obrzęki nóg, żylaki i hemoroidy. Zbyt wysoki przyrost masy ciała może skutkować również powikłaniami ciążowymi (cukrzyca ciężarnych, nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy) oraz okołoporodowymi (makrosomia noworodka, poród przedwczesny oraz konieczność przeprowadzenia cesarskiego cięcia).
Wykazano, że zarówno za mały jak i za duży przyrost masy ciała kobiety ciężarnej, może skutkować pojawieniem się u dziecka w wieku dorosłym chorób dietozależnych takich jak nadciśnienie tętnicze, otyłość, cukrzyca typu II, hiperlipidemia oraz choroba niedokrwienna serca.
Stopniowy i mieszczący się w normie przyrost masy ciała kobiety w ciąży, gwarantuje prawidłowy rozwój płodu. Jeżeli masa ciała kobiety w ciąży nie była zbyt niska, w pierwszym trymestrze ciąży, dzienne zapotrzebowanie na energię nie powinno ulegać zmianie. Według aktualnie obowiązujących polskich norm żywienia, wartość energetyczna racji pokarmowej kobiety ciężarnej w II trymestrze ciąży powinna zostać́ zwiększona o 360 kcal/dobę̨, natomiast w III trymestrze o 475 kcal/dobę̨. Wzrasta również zapotrzebowanie na niektóre składniki mineralne i witaminy. Przy ustalaniu dziennego zapotrzebowania, należy uwzględnić takie czynniki jak wiek, masę ciała przed ciążą, wysiłek fizyczny oraz rodzaj wykonywanej pracy. Dieta kobiety ciężarnej nie różni się znacznie od diety kobiet niebędących w ciąży. Należy jednak pamiętać, aby była ona zróżnicowana i zbilansowana, a także dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Powinna być również dostosowana do potrzeb przyszłej mamy, np. u kobiet cierpiących na zaparcia, powinna być bogata w błonnik pokarmowy.
Dużo kobiet będących w ciąży obawia się, że nie wróci do formy sprzed porodu. Należy więc pamiętać, że karmienie piersią w naturalny sposób pomaga w powrocie do masy ciałą, którą kobieta miała przed ciążą. Nie należy stosować restrykcyjnych diet, kaloryczność musi być dobrze dopasowana, a dieta zróżnicowana i zbilansowana.
Jednym z ważniejszych czynników warunkujących prawidłowy przebieg ciąży jest styl życia kobiety a w nim sposób odżywiania. W czasie ciąży dieta powinna opierać się na zasadach racjonalnego żywienia, dostarczać odpowiedniej ilości kalorii, witamin oraz składników odżywczych. Podczas ciąży należy również wykluczyć niektóre produkty zwiększające ryzyko zakażeń pokarmowych jak np. surowe mięso, wątróbkę czy produkty wysokoprzetworzone. Należy wybierać produkty o odpowiedniej jakości i uważać na tzw. „zachcianki ciążowe”. Tylko w ten sposób zagwarantujemy prawidłowy przyrost wagi w ciąży oraz odpowiedni jej przebieg. Należy również pamiętać, że w sytuacji kiedy obawiamy się czy stosowana dieta jest odpowiednia, a przyrosty masy ciała właściwe zawsze możemy skorzystać z pomocy specjalisty dietetyka.
Bibliografia:
- AK Hyżyk, Sokalska N, Ocena zmian masy ciała u kobiet w ciąży, Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 174–177
- Wendołowicz A, Stefańska E, Ostrowska L, Żywienie kobiet w okresie ciąży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, 20, 3: 341-345
- http://ncez.pl/ciaza-i-macierzynstwo/w-czasie-ciazy/prawidlowe-przyrosty-masy-ciala-w-ciazy- [dostęp: 2.07.2017]
- Jones J, Housman J, McAleese W, Exercise, nutrition and weight management during pregnancy, 2010, 25, 3: 120-128
Aneta Walus, Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej Sanvita
