Dieta pacjenta po zawale serca i niedokrwiennym udarze mózgu

Dieta pacjenta po zawale serca
i niedokrwiennym udarze mózgu. Jak powinna wyglądać ?

Za główną przyczynę zgonów w Polsce, jak i na całym świecie uważa się choroby układu sercowo-naczyniowego. Zawał, czyli martwica tkanki lub narządu spowodowana niedokrwieniem to problem, z którym zmaga się coraz większy odsetek społeczeństwa.

Incydent ten powstaje najczęściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej w naczyniu, które doprowadza krew do danego miejsca. W zależności od lokalizacji niedokrwienia możemy wyróżnić zawał serca, płuca lub tkanki mózgowej (ten ostatni przypadek określa się terminem niedokrwiennego udaru mózgu). Aktualnie wiadomo, że nadrzędną rolę w rozwoju miażdżycy i jej powikłań odgrywają związane ze stylem życia czynniki środowiskowe, do których oprócz niskiej aktywności fizycznej i palenia tytoniu zalicza się nieprawidłowe żywienie. Kiedy zatem pacjent po zawale powinien zgłosić się do dietetyka i jak powinna wyglądać jego dieta?

Wizyta u dietetyka

Zmiana dotychczasowych nawyków żywieniowych i redukcja nadmiernej masy ciała stanowią podstawę profilaktyki dalszych powikłań miażdżycy – osoba decydująca się na wizytę u doświadczonego dietetyka i stosująca się do jego zaleceń z dużo większym prawdopodobieństwem osiągnie sukces. Nadwaga i otyłość, jak również często towarzyszące pacjentom otyłym niedożywienie sprzyjają stanowi zapalnemu, który przyczynia się do nagromadzenia blaszki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych i może skutkować ponownym zawałem tkanki lub narządu. Niewątpliwie każda osoba cierpiąca na chorobę układu sercowo-naczyniowego może odnieść korzyści z konsultacji dietetycznej. Podczas pierwszego spotkania specjalista przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad zdrowotno-żywieniowy, w którym zawarte są m.in. pytania dotyczące chorób współistniejących, alergii i nietolerancji pokarmowych, stosowanych leków i suplementów diety, aktywności fizycznej, zwyczajowego sposobu żywienia i preferencji smakowych. Na podstawie pozyskanych informacji i wyników analizy składu ciała dietetyk indywidualnie ustala kaloryczność diety, a także zawartość podstawowych makroskładników, tj. białka, tłuszczów i węglowodanów. Wdrożenie zbilansowanej, również pod względem zawartości witamin i składników mineralnych, diety niskoenergetycznej pod kontrolą specjalisty pozwala zwykle osiągnąć pożądaną redukcję masy ciała w zdrowym dla organizmu tempie (ok. 0,5-1 kg/tydzień). Dodatkowo dzięki regularnym wizytom kontrolnym i wykonywaniu badania składu ciała  dietetyk może na bieżąco śledzić zmiany zachodzące w organizmie pacjenta, co zwykle jeszcze bardziej go motywuje.

Jakie produkty powinny stanowić podstawę diety pacjenta po zawale?

Podstawę diety osoby po zawale powinny stanowić produkty roślinne – warzywa (w tym nasiona roślin strączkowych), owoce oraz pełnoziarniste produkty zbożowe o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego (chleb pełnoziarnisty z dodatkiem całych ziaren, grube kasze, ryż brązowy, naturalne płatki zbożowe i otręby). W badaniach naukowych wykazano bowiem, że zawarte w nich flawonoidy chronią przed rozwojem lub progresją miażdżycy i jej powikłań, co wpływa również na zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnego incydentu sercowo-naczyniowego (zawału serca lub niedokrwiennego udaru mózgu). Szczególnie ważne w diecie pacjenta po zawale są kwasy tłuszczowe – jadłospis powinien obfitować jedynie w dobre ich źródła, do których możemy zaliczyć: olej rzepakowy, oliwę z oliwek, olej lniany, olej sojowy oraz nasiona i orzechy, które są dodatkowo bogate w błonnik pokarmowy, magnez, potas i antyoksydanty. Jako źródło białka zwierzęcego w diecie zalecane jest chude mięso (kurczak, indyk bez skóry, cielęcina) oraz ryby, zwłaszcza morskie (łosoś, makrela, śledź, dorsz), które dostarczają również kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, o potwierdzonym korzystnym działaniu na układ sercowo-naczyniowy. Dodatkowo u osoby po zawale, który nastąpił jako skutek miażdżycy, obserwuje się szereg korzyści zdrowotnych z wprowadzenia produktów wzbogaconych w sterole i stanole roślinne (np. margaryn, jogurtów i serów). Co ciekawe, związki te naturalnie mogą w mniejszych ilościach występować również w nasionach, orzechach i mało przetworzonych produktach zbożowych.

Na jakie produkty pacjent po zawale powinien zwrócić uwagę?

Częściowo odtłuszczone produkty mleczne, sery o obniżonej zawartości tłuszczu i odtłuszczone, chude wędliny, ziemniaki, biały ryż i drobne kasze to produkty, które w umiarkowanych ilościach mogą pojawić się w jadłospisie pacjenta po zawale. Badania naukowe sugerują, że spożycie jednego jajka dziennie przez osobę zdrową zmniejsza ryzyko udaru, ale nie wpływa ani pozytywnie, ani negatywnie na ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. U cukrzyków sytuacja jest jednak inna – nadmierne spożycie jajek zwiększa ryzyko choroby wieńcowej. Z kolei dla pacjentów po zawale, którzy nie chorują na cukrzycę bezpieczne będzie spożywanie 1-2 żółtek jaj tygodniowo. Dozwolone jest także sporadyczne spożywanie pieczywa z oczyszczonej mąki pszennej oraz domowych wypieków z dodatkiem oleju rzepakowego, białek jajka i małych ilości cukru.

Co pacjent po zwale powinien wykluczyć z diety?

Pacjent po zawale z pewnością powinien zadbać o prawidłową podaż tłuszczu z dietą. O dobre proporcje zadba dietetyk przygotowując dietę.  Zaleca się, aby obniżyć w diecie zawartość niekorzystnych dla zdrowia nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tych o konfiguracji trans, które powstają w procesie niecałkowitego uwodornienia tłuszczów roślinnych. Pacjent po zawale powinien wykluczyć z diety pieczywo cukiernicze lub półcukiernicze, tłuste mleko i produkt na jego bazie, dojrzewające i topione sery, tłuste mięso (gęś, kaczkę, tłuste wędliny), wyroby garmażeryjne, śmietanę, smalec, słoninę i boczek. Niewskazane będą również wyroby czekoladowe, torty, kremy, słodkie i tłuste ciasta, oleje tropikalne (palmowy i kokosowy), zupy i sosy na tłustych wywarach, zaprawiane zasmażkami i śmietaną, potrawy smażone, duszone i smażone czy duszone i pieczone z dodatkiem tłuszczów zwierzęcych. Pacjentowi po zawale zaleca się również rezygnację ze spożywania słodzonych napojów i syropów.

Założenia diety śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska stanowi modelowy sposób żywienia po zawale i chroni przed kolejnym incydentem sercowo-naczyniowym. W badaniach naukowych potwierdzono, że osoby, które stosują jej zasady mają mniejsze ryzyko zawału serca i niedokrwiennego udaru mózgu – szczególnie pozytywne rezultaty daje połączenie tego sposobu żywienia z aktywnością fizyczną. Za podstawowe założenia diety śródziemnomorskiej uważa się:

• spożycie dużej ilości warzyw i owoców,
• duże spożycie nasion roślin strączkowych,
• duże spożycie produktów zbożowych,
• małe spożycie mięsa i produktów mięsnych,
• duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
• średnie spożycie ryb,
• średnie spożycie produktów mlecznych,
• średnie spożycie czerwonego wytrawnego wina (z rezygnacją z pozostałych gatunków alkoholi).

Optymalnie jeśli jadłospis opracuje dietetyk, który uwzględni indywidualne zapotrzebowanie energetyczne, i powie ile porcji określonych produktów dany pacjent może spożywać. Kluczowe w interwencji dietetycznej u osób po zawale serca i niedokrwiennym udarze mózgu jest dążenie do uzyskania i utrzymania u pacjenta prawidłowej masy ciała i tkanki tłuszczowej, dlatego każdy pacjent będzie potrzebował zastosowania indywidualnego planu diety, uwzględniającego również choroby współistniejące, ewentualne alergie, nietolerancje pokarmowe, ale także plan dnia i preferencje smakowe, aby zmiany żywienia były jak najbardziej skuteczne.

Oliwa z oliwek

Z uwagi na wysoką zawartość jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, spożycie oliwy z oliwek korzystnie wpływa na profil lipidowy pacjenta (obniża stężenie cholesterolu frakcji LDL i podwyższa stężenie cholesterolu frakcji HDL), dzięki czemu prowadzi do obniżenia ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo duża zawartość polifenoli przyczynia się do eliminowania wolnych rodników, zmniejszenia stanu zapalnego i poprawy funkcji śródbłonka naczyń krwionośnych. Badania naukowe sugerują, że regularne spożywanie oliwy z oliwek może spowalniać rozwój miażdżycy i jej następstw, a u osób z cukrzycą typu II wpływać również na zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę oraz obniżenie stężenia glukozy. Ze względy na fakt, że niewyrównana cukrzyca zwiększa ryzyko zawału serca i niedokrwiennego udaru mózgu, prawidłowa kontrola choroby i odpowiednia opieka dietetyczna stanowi jeden z priorytetów w leczeniu tej grupy pacjentów.

Autor: dietetyk kliniczny Instytutu Sanvita 

Zobacz także nasze specjalistyczne oferty:

• Dieta dla cukrzyka
• Dieta po zawale i dieta w miażdżycy  – gotowy jadłospis do pobrania

Bibliografia:

1. Tektonidis TG, Akesson A, Gigante B i wsp.: A Mediterranean diet and risk of myocardial infarction, heart failure and stroke: A population-based cohort study. Atherosclerosis, 2015; 243:93-98.

2. Lange E.: Dietoprofilaktyka i dietoterapia powikłań miażdżycy [w:] Dietoterapia. Włodarek D. (red). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014: 291-310.

3. Rong Y, Chen L, Zhu T i wsp.: Egg consumption and risk of coronary heart disease and stroke: dose-response meta-analysis of prospective cohort studies. British Medical Journal; 2013; 7:346:e8539.

4. Mizgier M, Jeszka J, Jarząbek-Bielecka G: Rola diety śródziemnomorskiej w zapobieganiu nadwadze i otyłości, niektórym chorobom dietozależnym oraz jej wpływ na długość życia. Nowiny Lekarskie, 2010; 79:451–454.

5. Hu FB, Stampfer MJ, Rimm EB i wsp.: A prospective study of egg consumption and risk of cardiovascular disease in men and women. Journal of the American Medical Informatics Association, 1999; 21:1387e94.

6. https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/zawal/62035,zawal-serca (dostęp: 3.11.2019 r.)